Rajchman Ludwik Witold (1881–1965), lekarz, bakteriolog, dyrektor Państwowego Zakładu Higieny, dyrektor Sekcji Zdrowia Sekretariatu Ligi Narodów, przewodniczący Rady Zarządzającej UNICEF. Ur. 1 XI w Warszawie, był synem Aleksandra (zob.) i Melanii z Hirszfeldów (zob.), bratem Aleksandra Michała (zob.) i Heleny Radlińskiej (zob.).
Maturę R. zdał w III Gimnazjum męskim w Warszawie w r. 1900. Jako gimnazjalista działał m. in. w l. ok. 1895–6, wraz z siostrą Heleną, w Tow. Miejsko-Wiejskiej Oświaty. Ok. r. 1900 był m. in. członkiem młodzieżowego kółka etyków, któremu przewodniczył Stanisław Michalski. W l. 1900–5 był studentem Wydziału Lekarskiego UJ. Stopień doktora wszechnauk lekarskich otrzymał 23 VII 1906. Jako student UJ włączył się do działalności szeroko pojętej lewicy. Brał udział w pracach Archiwum Społecznego utworzonego w r. 1902 w Krakowie przez grupę działaczy socjalistycznych przy Uniw. Ludowym im. A. Mickiewicza. W l. 1903–4 był jednym z organizatorów, a następnie członkiem Zarządu Tow. Wyższych Kursów Wakacyjnych «Nauka Polska» w Krakowie, które prowadziło letnie wyższe kursy naukowe w Zakopanem. Należał wtedy do krakowskiej grupy Polskiej Partii Socjalistycznej (PPS), skupionej wokół Leona Falskiego i Mariana Bieleckiego. W czasie pobytu Edwarda Abramowskiego w Zakopanem (1903–4) należał także do kierowanej przez niego grupy etyków. Wraz z pierwszymi symptomami nadciągającej rewolucji 1905 r. uaktywnił się politycznie: m. in. wraz z Konstantym Krzeczkowskim i Stefanem Wolffem wydał masowym nakładem w Krakowie odezwę Ludowego Koła Oświaty (kryptonim Polskiego Związku Ludowego), omawiającą masakrę robotników rolnych w marcu 1905 w majątku Łanięta i wzywającą do masowych strajków na wsi. Zajął się też wraz z innymi jej przemyceniem do Królestwa. Po powrocie do Warszawy należał do założycieli Związku Towarzystw Samopomocy Społecznej. Przez pewien czas pracował w szpitalu na Pradze w Warszawie oraz działał w PPS, za co został aresztowany w r. 1906. Potem wyjechał do Francji, gdzie w l. 1907–9 studiował w Instytucie Pasteura w Paryżu. W l. 1909–10 był asystentem przy Katedrze Weterynarii UJ u Juliana Ignacego Nowaka. W tym okresie ogłosił artykuł pt. O nadwrażliwości („Kosmos” 1909 z. 10–12 s. 1095–1123 i odb.) oraz wraz z Zygmuntem Szymanowskim artykuł pt. Uwagi praktyczne w sprawie odczynu Wassermanna („Przegl. Lek.” 1909 nr 25 i osobna odb. Kr. 1909). Za rekomendacją Odona Bujwida został przyjęty do pracy jako kierownik wydziału bakteriologicznego w Królewskim Instytucie Zdrowia Publicznego (The Royal Institute of Public Health) w Londynie (1910–13), gdzie wykładał bakteriologię dla lekarzy. Wraz z R. Trommsdorffem ogłosił wówczas artykuł pt. Zur Frage der Differenzierung von Enteritidis – und Paratyphus – B – Bakterien („Zeitschr. für Immunitätsforschung und experimentelle Therapie” 1911 z. 1 s. 61–74 i osobna odb. Jena 1911) oraz wraz z R. Trommsdorffem i Agnes E. Porter, artykuł pt. A Severe Outbreak of Food Infection Caused by a Paratyphoid Carrier („The Journal of Hygiene” 1911 nr 1 s. 89–96 i osobna odb. Cambridge 1911). Następnie był pracownikiem naukowym w King’s College, a z kolei w Akademii Medycznej, jako asystent W. Bullocka (1913–14). Po uchwaleniu w Wielkiej Brytanii w r. 1911 ustawy o ubezpieczeniach społecznych (The National Insurance Act), w wyniku której uruchomiono kredyty na badania naukowe w dziedzinie bakteriologii, R. został członkiem zespołu powołanego do prowadzenia tych badań.
Po wybuchu pierwszej wojny światowej R. został bakteriologiem w Lekarskiej Radzie Badawczej (Medical Research Council) w Londynie z zadaniem prowadzenia badań nad dyzenterią oraz redagowania i publikowania jej biuletynu medycznego (1914–17). Ponadto zajmował się badaniami nad epidemią grypy hiszpańskiej i chorobą Heine-Medina (poliomyélite). W roku 1915 ukazał się jego Report on an Investigation into the Possibilities of Serological Diagnosis of Scarlet Fever („Report of the Medical Officer 1913–1914. Appendix B. – N° 2” i osobna odb. London 1915). W październiku 1914 skontaktował Stanisława Patka, przybyłego do Londynu z misją zleconą mu przez J. Piłsudskiego i warszawskie środowisko wolnomularskie, z jednym z urzędników Foreign Office, który umożliwił mu widzenie i rozmowę z brytyjskim ministrem spraw zagranicznych, lordem Edwardem Greyem. R. był również jedną z tych osób, którym powierzono zajmowanie się Komitetem do Spraw Polskich, utworzonym przez grupę deputowanych w Izbie Gmin. W r. 1916 został R. członkiem Polskiego Komitetu Informacyjnego w Wielkiej Brytanii. August Zaleski, który od r. 1915 działał w Wielkiej Brytanii jako przedstawiciel polskiego ruchu niepodległościowego, a w wyżej wymienionym Komitecie piastował kierownicze stanowisko, wspomina, że za pośrednictwem R-a ostrzegał przywódcę labourzystów, Ramsaya MacDonalda, przed kontaktami z socjalistą niemieckim Karolem Liebknechtem. Po zakończeniu wojny R. powrócił do Polski, gdzie stał się inicjatorem i organizatorem założonego w r. 1919 Państwowego Centralnego Zakładu Epidemiologicznego (PCZE) w Warszawie, przemianowanego w r. 1923 na Państwowy Zakład Higieny (PZH). W l. 1919–31 R. był dyrektorem tego Zakładu. Dzięki staraniom R-a PZH otrzymał dotację w wysokości 212 500 dolarów z Fundacji Rockefellera na budowę gmachu Szkoły Higieny, która stała się jego nowym oddziałem i w której PZH znalazł swoje pomieszczenia. W siernniu 1919 R. został wytypowany do towarzyszenia międzyalianckiej Komisji Ekspertów wyznaczonej przez Ligę Towarzystw Czerwonego Krzyża (The League of Red Cross Societies) w Genewie, do zbadania sytuacji epidemicznej w Polsce. W dn. 13–17 IV 1920 R. wziął udział z wiceministrem zdrowia, Witoldem Chodźką, w Międzynarodowej Konferencji Zdrowia w Londynie, której przedmiotem obrad była epidemia tyfusu w Polsce. W dn. 19 V 1920 został mianowany przez Radę Ligi Narodów (LN) członkiem organu wykonawczego Komisji Epidemicznej (Commission des Epidémies) LN (KELN), która miała za zadanie przeciwdziałać rozszerzaniu się epidemii tyfusu w Polsce i w ramach której R. aktywnie działał. Mimo okresowej poprawy w zwalczaniu epidemii tyfusu w Polsce dzięki działalności KELN, R. był przekonany, że dalszemu niebezpieczeństwu rozszerzania się chorób zakaźnych nie zapobiegnie się, o ile nie zostaną one zwalczone w zarodku. W związku z tym został wydelegowany we wrześniu 1921 wraz z dr Normanem Whitem, naczelnym komisarzem KELN, do Moskwy, w celu zbadania sytuacji epidemicznej w Rosji Radzieckiej. Ich raport zapoczątkował współpracę Rosji Radzieckiej z LN w dziedzinie zwalczania chorób zakaźnych, a idea kordonu sanitarnego okalającego Rosję Radziecką od strony państw europejskich łącznie z jej politycznymi implikacjami została pomału porzucona. Pod wpływem R-a Polska zawarła konwencję sanitarną z Rosją Radziecką w dn. 7 II 1923, a epidemię chorób zakaźnych w Europie Wschodniej przed końcem 1923 r. opanowano.
Zaangażowanie wykazane przez R-a w pracach KELN było jednym z powodów powierzenia mu z dn. 1 XI 1921 stanowiska dyrektora Sekcji Zdrowia (SZ) w Sekretariacie LN. Wg autora nekrologu w „The Lancet” (1965 nr 7404 s. 248), nominację tę zawdzięczał Rachel Crowdy, która jako członek Komitetu Doradczego KELN przebywała w Polsce w kwietniu 1921, i która wykorzystała w tym celu swe wpływy u premiera brytyjskiego Lloyd George’a. R. pełnił również funkcję sekretarza w Prowizorycznym Komitecie Zdrowia, od r. 1923 Stałym Komitecie Zdrowia (Comité permanent d’hygiène), który w trójczłonowej strukturze organizacyjnej niektórych służb technicznych LN – przewidującej dla nich jako organy: ogólną konferencję, komitet wykonawczy i sekretariat stanowiący specjalną sekcję Sekretariatu LN – był niejako komitetem wykonawczym Organizacji Zdrowia LN. Na stanowiskach tych R. wykazał dużo inwencji i zaangażowania. Wg sekretarza brytyjskiej Lekarskiej Rady Badawczej, Edwarda Mellanby’ego, metody R-a zmierzające do osiągania celu były czasami trudne do obrony, ale same cele były prawie zawsze godne podziwu i miały na względzie dobro ludzkości.
W dn. 20–28 III 1922 odbyła się pod auspicjami LN, konferencja sanitarna w Warszawie w gmachu PCZE, w udziałem przedstawicieli 28 państw; z ramienia Sekretariatu LN, R. jako dyrektor SZ, zwrócił się pisemnie do państw członkowskich LN z zachętą do wzięcia w niej udziału, a w czasie obrad przedstawił sytuację epidemiczną w Europie Wschodniej w początkach 1922 r. oraz program działania konferencji, jak również prowadził jej ogólny sekretariat. W wyniku konferencji warszawskiej walkę przeciwko epidemiom przeniesiono również na inne kontynenty, wysyłając tam odpowiednie misje, a brakowi statutowych funduszy zapobiegano przez korzystanie z darów Fundacji Rockefellera. Talenty organizacyjne R-a znalazły w tej działalności pełne zastosowanie, a o uznaniu dla jego wysiłków może świadczyć fakt zwiększenia liczby pracowników SZ Sekretariatu LN z 4 w r. 1922 do 26 w r. 1938.
Pod koniec 1925 r. i w początkach 1926 r. R. przebywał w Japonii na zaproszenie jej rządu. Celem wyjazdu R-a było poznanie japońskiej służby zdrowia oraz służb zdrowia w Korei i wzdłuż linii kolejowej w południowej Mandżurii (linia ta należała do Japonii od zakończenia wojny rosyjsko-japońskiej w r. 1905). W drodze powrotnej R. odwiedził Chiny, a w raporcie dla Sekretarza Generalnego LN przedstawił wnioski w sprawie przyjścia z pomocą Chinom w dziedzinie służby zdrowia. Pracując w Sekretariacie LN, R. stał blisko wielkich problemów polityczno-społecznych nurtujących ówczesny świat, a swe rozległe stosunki wykorzystywał również na rzecz Polski. W 2 poł. 1926 r. towarzyszył do Warszawy J. Monnetowi, byłemu zastępcy Sekretarza Generalnego LN, a ówcześnie paryskiemu reprezentantowi amerykańskiego banku Blair and Co w Nowym Jorku, który przyjechał do Warszawy z propozycją pożyczki zagranicznej dla rządu polskiego; jej sfinalizowanie po pertraktacjach z bankami amerykańskimi, doszło do skutku w r. 1927. W listopadzie 1928 towarzyszył Sekretarzowi Generalnemu LN, E. Drummondowi, w podróży do Warszawy. W r. 1929 użył również swych wpływów w sprawie mianowania członkiem Komitetu Finansowego LN, Feliksa Młynarskiego, którego kandydaturę poparł w Radzie LN N. Titulescu.
W marcu 1928 Rada LN zaakceptowała propozycję Sekretarza Generalnego LN, E. Drummonda, w kwestii przedłużenia R-owi umowy o pracę na okres 7 lat. Zaproszony w początkach 1929 r. przez chiński Rząd Narodowy, R. przebywał w Chinach w listopadzie i w grudniu t. r., przeprowadzając studia nad organizacją kwarantanny w portach i organizacją służby zdrowia na pewnych obszarach i w pewnych miastach Chin. W wyniku jego raportu Komisja Techniczno-Doradcza w sprawach Komunikacji i Tranzytu LN (Commission Consultative et Technique des Communications et du Transit) podjęła się na prośbę chińskiego Rządu Narodowego przeprowadzenia reorganizacji służb kwarantanny w Chinach. Po raz kolejny R. przebywał w Chinach od grudnia 1930 do marca 1931. Stał się on zaufanym doradcą nie tylko chińskiego ministra zdrowia w Nankinie, ale również gen. Czang-Kai-Szeka i ministra finansów T. V. Soonga. Jako doradca medyczny, R. wypracował szeroki program pomocy dla Chin, który był z pozytywnym skutkiem realizowany. W dn. 29 VI – 7 VII 1931 odbyła się w Genewie konferencja 24 państw europejskich w sprawie warunków zdrowotnych na wsi, w czasie której R. miał pieczę nad jej sekretariatem.
Po utworzeniu przez Rząd Narodowy w Nankinie w r. 1931 Narodowej Rady Ekonomicznej (NRE) mającej za zadanie opracowanie planu odbudowy Chin, Rada LN udzieliła temu rządowi pomocy, delegując do Chin swoich ekspertów. Jednym z nich został mianowany w dn. 18 VII 1933 R. jako doradca techniczny przy NRE, z zadaniem pełnienia funkcji łącznika w kwestiach odbudowy, pomiędzy NRE a LN. Przebywając w Chinach R. zachęcał rząd chiński do stawiania oporu Japończykom, którzy we wrześniu 1931 dokonali agresji na Mandżurię, opowiadał się za zniesieniem nierówności traktatowych Chińczyków w ich stosunkach z obcokrajowcami, popierał inicjatywę J. Monneta utworzenia międzynarodowego konsorcjum bankowego w Szanghaju w celu sfinansowania chińskiego planu odbudowy. Spotkało się to ze zdecydowaną wrogością Japończyków, w wyniku której działalność R-a jako doradcy technicznego przy chińskiej NRE ustała z dn. 1 VIII 1934. Z pracy swej R. złożył sprawozdanie, które w formie druku LN (C. 157. M. 66. 1934) zostało opudikowane jako Rapport du Délégué Technique du Conseil sur sa mission en Chine depuis la date de sa nomination jusqu’au 1er avril 1934 (Genève, le 30 avril 1934). W dn. 28 IX 1934 Rada LN przedłużyła R-owi na wniosek kolejnego Sekretarza Generalnego LN, J. Avenola, umowę o pracę na dalsze siedem lat. Na Międzynarodowej Konferencji państw Dalekiego Wschodu w sprawie warunków zdrowotnych na wsi, odbytej w Bandungu w dn. 3–13 VIII 1937, R. był sekretarzem generalnym.
W l. 1923–39 R. był członkiem komitetu redakcyjnego czasopisma „Medycyna Doświadczalna i Społeczna” (dawniejszego „Przeglądu Epidemiologicznego”). Z jego inicjatywy powstało w Polsce w r. 1924 Tow. Przyjaciół Ligi Narodów. R. był wolnomularzem (prawdopodobnie już przed 1914 r.) i uchodził za jednego z wysokich dygnitarzy w międzynarodowej masonerii. Mimo przedłużenia R-owi w r. 1934 umowy o pracę na dalsze siedem lat, odszedł ze stanowiska dyrektora SZ Sekretariatu LN z dn. 31 I 1939, ponieważ należał do tej grupy urzędników Sekretariatu, która stanowiła ekspozyturę ideologii frontów ludowych. Wyrażało się to m in. w popieraniu francusko-radzieckiej współpracy na terenie LN, co w okresie Monachium było niewygodne dla Sekretarza Generalnego LN, J. Avenola, skłonnego do dostosowywania działalności ligowej do polityki Francji i Wielkiej Brytanii, w których to państwach panowały wówczas tendencje appeasementu (przejawiające się w dążeniu do zapobiegania wojnie drogą ustępstw wobec potencjalnych agresorów). R. nie chciał się do tej linii politycznej dostosować. Odejście R-a z LN nie spotkało się ze sprzeciwem rządu polskiego.
Po opuszczeniu LN R. wyjechał do Chin, jako doradca rządu chińskiego do spraw zdrowia. Stamtąd powrócił do Francji. Rząd gen. Władysława Sikorskiego skierował R-a w r. 1940 do USA jako delegata do spraw pomocy dla Polski i polskich uchodźców; delegatem był do początku 1941 r. Równolegle i później był doradcą T. V. Soonga, specjalnego przedstawiciela Chin w USA (do r. 1943). R. był jednym z założycieli UNRRA (United Nations Relief and Rehabilitation Administration). W r. 1944 został członkiem Rady UNRRA. R. odsunął się od rządu polskiego w Londynie i nawiązał współpracę z władzami w kraju. W r. 1945 był delegatem Polski do Rady UNRRA. Wchodził w skład delegacji polskiej na konferencję poczdamską, której przewodniczył Bolesław Bierut. W czasie pierwszej sesji Zgromadzenia Ogólnego Organizacji Narodów Zjednoczonych (ONZ) w Londynie od 10 I do 14 II 1946 R. był urzędnikiem w Komitecie ONZ do spraw UNRRA. W sierpniu 1946 był drugim zastępcą Hilarego Minca, reprezentanta Polski do Rady UNRRA na jej V sesji w Genewie, w czasie której został wybrany na przewodniczącego Komitetu Politycznego (Committee on Policy) tejże Rady. R. był także przewodniczącym polskiej Misji do Spraw Zaopatrzenia i Odbudowy w Stanach Zjednoczonych i w l. 1945–6 brał udział w rokowaniach polsko-amerykańskich w sprawie dostaw UNRRA do Polski. Dzięki jego staraniom i wysiłkom polska służba zdrowia otrzymała znaczne ilości sprzętu i aparatury oraz inną pomoc, co umożliwiło pracę badawczą i produkcję antybiotyków w Polsce. Po podjęciu decyzji o zakończeniu akcji UNRRA w końcu 1946 r., R. powziął ideę skierowania pozostałych funduszy na akcję pomocy dla dzieci w państwach zniszczonych na skutek działań wojennych. Z jego inicjatywy Rada UNRRA zaleciła utworzenie międzynarodowego funduszu na rzecz dzieci, który Zgromadzenie Ogólne ONZ powołało do życia w grudniu 1946 pod nazwą Międzynarodowego Funduszu Doraźnej Pomocy Dzieciom (UNICEF), a utworzona dla administrowania nim Rada Zarządzająca (Executive Board) wybrała R-a w dn. 19 XII 1946 na swego przewodniczącego, którym pozostał do r. 1950. Po wybuchu wojny koreańskiej domagał się przedstawicielstwa w Radzie UNICEF dla Chin Ludowych w miejsce Chin kuomintangowskich, brał udział w bojkocie tej organizacji przez państwa bloku komunistycznego i wycofał się z kierownictwa UNICEF. Po r. 1950 był nadal delegatem Polski do tejże Rady. W czasie jego kadencji UNICEF stał się prężną i trwałą instytucją, współpracującą z takimi instytucjami ONZ, jak: Światowa Organizacja Zdrowia (WHO), Organizacja do Spraw Wyżywienia i Rolnictwa (FAO), Organizacja Narodów Zjednoczonych do Spraw Oświaty, Nauki i Kultury (UNESCO). W charakterze przewodniczącego Rady Zarządzającej UNICEF R. wziął udział w styczniu 1948 w V sesji Tymczasowej Komisji Światowej Organizacji Zdrowia, ale nie został zaproszony do udziału w konsultacjach w sprawie utworzenia tej organizacji, co było dla niego bolesnym ciosem. N. Howard-Jones tłumaczy to bądź chęcią organizatorów zrobienia wszystkiego lepiej i potępieniem wszystkiego, co stare, bądź obawą przed R-em i jego rzeczową krytyką.
Po utworzeniu w dn. 18 I 1950 Międzynarodowego Ośrodka Dziecka (Centre International de l’Enfance) w Paryżu, R. został wiceprzewodniczącym jego Rady Administracyjnej (Conseil d’Administration) i funkcję tę sprawował do śmierci. Był R. członkiem jury w konkursie o nagrodę „Enfance du Monde” w r. 1950, redaktorem książki pt. „Science and Health” (Praha 1961), wydanej przez World Federation of Scientific Workers w Wielkiej Brytanii, która ukazała się również w języku francuskim pt. „Science et Santé” (tamże 1961). W dn. 3 X 1961 R. wziął udział w uroczystości zorganizowanej na jego cześć w PZH w Warszawie, w czasie której minister zdrowia Jerzy Sztachelski wręczył mu odznaczenie «Za Wzorową Pracę w Służbie Zdrowia». R. zmarł 13 VII 1965 w swym majątku w Chenu we Francji i tam został pochowany. Był odznaczony m. in. Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski i francuskim Krzyżem Komandorskim Legii Honorowej. Jego imieniem została nazwana aula na trzecim piętrze PZH w Warszawie oraz czytelnia w bibliotece Międzynarodowego Ośrodka Dziecka w Paryżu.
R. był żonaty od r. 1904 z Marią z Bojańczyków, z którą miał 2 córki: Irenę i Martę oraz syna Jana Aleksandra.
Fot. w Materiałach Red. PSB; – Bibliografia pism ulotnych Rewolucji 1905–7 w Królestwie Polskim, W. 1963 I–II; Enc. Powsz. (PWN), III; W. Enc. Powsz. (PWN), IX; The Library of Congress. Author Catalog 1948–1952, New York 1968 Vol. 17 s. 177; Who’s Who in World Medicine 1939, London; World Biography (I–Z), New York 1948; Składy UJ 1909/10, Kr. 1909 s. 40; – Basiński E., Od Lublina do Zgorzelca, W. 1980; Chajn L., Wolnomularstwo w II Rzeczypospolitej, W. 1975; Dziesięciolecie Polski Odrodzonej (fot.); Goodman N. M., International Health Organizations and their Work, Edinburgh and London 1971; Hass L., Ambicje, rachuby, rzeczywistość, W. 1984; Howard-Jones N., International Public Health: The organizational Problems between the two World Wars, „WHO (World Health Organization) Chronicle” 1977 No 10–11, 1978 No 1 (fot;) – 2 (wspólna fot.) – 4; Katelbach T., Loże, „Zesz. Hist.” Nr 3: 1963 s. 205; Kiepurska H., Warszawa w rewolucji 1905–1907, W. 1974; Myśliński J., Grupy polityczne Królestwa Polskiego w Zachodniej Galicji (1895–1904), W. 1967; Pajewski J., Wokół sprawy polskiej. Paryż-Lozanna-Londyn 1914–1918, P. 1970; Przesmycki F., Rola Państwowego Zakładu Higieny w kształtowaniu służby zdrowia, W. [1964] s. 1–2 (fot.); Rovine A. W., The first fifty years. The Secretary-General in World Politics 1920–1970, Leyden 1979; Sierpowski S., Narodziny Ligi Narodów. Powstanie, organizacja i zasady działania, P. 1984; Szenic S., Cmentarz Powązkowski 1891–1918, W. 1983; UNRRA. The History of the United Nations Relief and Rehabilitation Administration, Prepared by George Woodbridge, New York 1950 Vol. 1, 2; Walters F. P., A History of the League of Nations, London–New York–Toronto 1952 Vol. 1–2; Wandycz P., August Zaleski, minister spraw zagranicznych RP 1926–1932 w świetle wspomnień i dokumentów, Paryż 1980; Yearbook of the United Nations 1946–47, Lake Success, New York 1947; toż 1947–8, Lake Success, New York 1949; toż 1948, Lake Success, New York 1948; Zyblikiewicz L., Polityka Stanów Zjednoczonych i Wielkiej Brytanii wobec Polski 1944–1949, W. 1984; – Akten zur Deutschen Auswärtigen Politik, S. B., Göttingen 1977–82 X, XVII, S. C, Göttingen 1971–81 I cz. 2, VI cz. 1, 2; Archiwum polityczne Ignacego Paderewskiego, W. 1974 II 577, IV; Documents Diplomatiques Français, S. 1, Paris 1967–72 III, VI, S. 2, Paris 1972 VIII; Dokumenty i materiały do historii stosunków polsko-radzieckich, W. 1967 VI; Foreign Relations of the United States, 1941 Vol. 1, 1945 Vdl. 2, 5, 1947 Vol. 6, Washington 1959–69; Hirszfeld L., Historia jednego życia, W. 1957 s. 84–7, 89–91, 94, 151; Kelles-Krauz K., Listy, W. 1984 II; Kożusznik B., Dr med. Ludwik Rajchman, „Pediatria Pol.” 1965 nr 12 s. 1419–21; Lane A. Bliss, I saw Poland betrayed, Indianapolis, New York 1948; Lechoń J., Dziennik, London 1967–73 I, III; Młynarski F., Wspomnienia, W. 1971; Monnet J., Memoirs, Garden City, New York 1978; Patek S., Wspomnienia ważkich okresów pracy, W. 1938 s. 9; Putrament J., Pół wieku, W. 1969 III 91, 251, 255; Raczyński E., W sojuszniczym Londynie, London 1960; Radlińska H., Z dziejów pracy społecznej i oświatowej, Wr.-W.-Kr. 1964; Société des Nations (SDN). Comité Provisoire d’Hygiène. Procès-verbaux, I–IV Sessions, Genève 1921–23; SDN. Comité d’Hygiène. Procès-verbaux, V–VI Sessions, Genève 1923; toż I–XVIII Sessions, Genève 1924–31; SDN. Conférence Sanitaire Européenne réunie à Varsovie du 20 au 28 mars 1922, Genève 1922 s. 11–13, 27–8; SDN. Journal Officiel 1920 No 3 s. 89 (błędnie jako: dr L. Rajohman), No 4 s. 130, 1921 s. 353, 1922 s. 62, 109–10, 178, 353, 1064, 1923 s. 1050, 1052, 1243, 1246, 1925 s. 92, 1926 s. 85, 212, 214–17, 898–904, 1927 s. 89, 443, 446, 1251, 1928 s. 85, 115, 212–17, 435, 861–2, 964, 967–70, 1929 s. 77, 104, 544, 1043, 1046, 1418, 1672–3, 1930 s. 521–3, 735–6, 1265, 1931 s. 277–8, 1282–3, 2005, 1932 s. 1694, 1933 s. 1355, 1465, 1513, 1934 s. 1355, 1465, 1513, 1935 s. 54–5, 57, 1105, 1936 s. 1114, 1937 s. 805, 1307, 1938 s. 805, 1939 s. 56, 95, 271, 311; SDN. Organisation d’Hygiène. Conférence Européenne sur l’Hygiène Rurale (29 juin – 7 juillet 1931), Genève 1931 Vol. 1 s. 11, Vol. 2 s. 15, 25, 61–2, 75; Sokolnicki M., Rok czternasty, Londyn 1961 (występuje jako: Reychman); Stempowski S., Pamiętniki (1870–1914), Wr. 1953; [Szembek J.] Diariusz i teki Jana Szembeka, Londyn 1964–9 I–III (występuje również jako: Reichman L.); UNRRA. Journal, Fifth Session of the Council, Geneva, Switzerland, August 5 to 17, 1946, Geneva 1946; – „Centre International de l’Enfance – International Children’s Centre. Courrier” 1950 nr 1 s. 87–9, 1951 nr 11 s. 18, 22, 1952 s. 146–7, 204, 267, 1953 s. 145, 147–8, 323, 379, 1955 s. 161, 416, 1956 s. 265, 329, 1965 s. 689 (fot.) – 692; „Gaz. Krak.” 1965 nr 9; „The Lancet” 1965 No 7405 s. 247–8, No 7407 s. 349; „Med. Doświadczalna i Mikrobiologia” 1965 nr 3 (fot.); „Le Monde” 1965 nr z 12–13 XII; „Nasza Rodzina”, Paryż 1966 nr 1 s. 25; „Pol. Zbrojna” 1928 nr z 22 XI s. 4, nr z 28 XI s. 6; „Przegl. Mleczarski” 1966 nr 12 s. 19 (fot.) – 20; „Rzeczpospolita” 1945 nr 306 s. 1–2; „Służba Zdrowia” 1961 nr 41 s. 1 (wspólna fot.), 3, nr 42 s. 3 (fot.), 1965 nr 29 s. 2, nr 30 s. 2, nr 38 s. 2; (fot.); „Świat” 1925 nr 30 s. 16 (fot.) –17; „Tryb. Ludu” 1957 nr 67, 1965 nr 195–6, 200; „Tyg. Powsz.” 1965 nr 40 s. 6; „Zdrowie Publ.” 1966 nr 7 s. 397–401; „Życie Warszawy” 1965 nr 169–71; – AAN: MSZ-57 k. 1, MSZ-1611 k. 134, MSZ-1612 k. 5–8, MSZ-1613 k. 37, 49, MSZ-1616 k. 25, 39–40, 78; Arch. UJ: WL II 301–310, 515, S II 520, 619; – Pismo Centre International de l’Enfance w Paryżu do Red. PSB z dn. 6 VII 1984.
Henryk Korczyk